|
مرحله تثبیت در طرح شجره طیبه صالحین
مولفه های اساسی در جریان تثبیت (1)
تعمیق ارتباطات عاطفی
از آنجا که گروه گرايي همواره يکي از بارزترين شاخصه هاي دوره نوجواني به شمار مي آيد، بنابراين در حلقه صالحين مي توان تا حدودي، حس نياز جوان و نوجوان را به عضويت در گروه تامين نموده و برآورده ساخت.
گروه هاي همسالان، در واقع يکي از مراجع پذيرش رفتار توسط جوانان و نوجوانان به شمار مي آيند که گاه ميزان اثر گذاري آنان، از تاثير بسزاي والدين، مدرسه و جامعه بيشتر مي باشد.
به عبارت ديگر، چه بسا الگوهاي رفتاري برگرفته از هنجارهاي پذيرفته شده در گروه، در مقابل الگوهاي رفتاري مقبول پدر و مادر و معلمان قرار بگيرند و يا مدل هاي رفتاري زندگي گذشته فرد را دستخوش تغييرات نمايند.
به هر حال همانگونه که مي دانيد در باور عامه مردم مشهور است که اثر پذيري از گروههاي دوستي و همسالان در سنين جواني و نوجواني، چنان عميق و ريشه دار است که به تعبير شاعر مي توان افراد را از روي شناسنامه رفتاري دوستانشان بشناسيم.
تو اول بگو با کيان دوستي
پس آنگه بگويم که تو کيستي
هويت، گمشده اصلي جوان و نوجوان امروز
عضويت در گروه، به منزله دستيابي به نوعي هويت اجتماعي خاص، براي جوان و نوجوان به شمار مي آيد، هويتي که گمشده اصلي او در اين سنين حساس مي باشد. با عضويت در گروه، يا همان حلقه صالحين، روحيه همکاري و مشارکت افراد افزايش مي يابد، حس مسئوليت پذيري و انضباط اجتماعي آنها ارتقاء پيدا مي کند، آستانه تحمل افراد در زمينه پذيرش انتقادهاي ساير اعضا بالا مي رود، الگوهاي رفتاري غلط ايشان به تبعيت از هنجارهاي گروه تصحيح مي شود و فرد به سطحي از خلاقيت و نوآوري دست مي يابد که قبل از آن، در انزوا و تنهايي قادر به تحصيل آن نبوده است.
در هر صورت، حال که تا حدودي با فوايد عضويت در حلقه صالحين آشنا شديم در اين مجال به بيان وظايف مربي و سرگروه در دوره تثبيت مي پردازيم.
مربي صالحين بايد عضويت در گروه را آزادانه و به دور از هر گونه تحميل و اجبار به افراد پيشنهاد نمايد، به گونه اي که قدرت اختيار جوان و نوجوان در اين انتخاب آسيب نبيند و در عين حال، نظام مندي روش کار گروهي صالحين، يعني عضويت در حلقه هاي تربيتي نيز به عنوان قاعده اي لازم الاجرا و ضروري به افراد معرفي گردد.
بيان فوايد عضويت در شجره طيبه صالحين
در اين ميان، بيان فوايد و ثمرات عضويت در گروه، تلاش براي خاطره انگيز شدن حضور افراد در جلسات اوليه حلقه هاي صالحين و نيز تلاش براي رقم خوردن لحظاتي شيرين و به ياد ماندني در هنگام حضور فرد در مسجد، از جمله عواملي است که مي تواند به تثبيت حضور متربي در حلقه هاي صالحين کمک کند.
کشش مربي و کوشش متربي
در کنار اين قبيل اقدامات همچنين فضاسازي تبليغاتي در مکان برگزاري حلقه ها، انتخاب موضوعات جذاب و پر کشش به خصوص در جلسات اول و دوم، درست مبتني بر نياز و ظرفيت مخاطبان گروه و نيز زمينه سازي براي انجام بحث گروهي و دو طرفه با هدف درگير کردن مخاطبان در بحث، همراه با توجه به تکريم شخصيت اعضاي گروه و احترام به نظرات متقابل آنان توسط مربي، از اساسي ترين اصول نهادينه سازي جذب در دوره تثبيت است. پس بر اين اساس همانگونه که پيشتر گفتيم تداوم استمرار عضو در گروه در دوره تثبيت، بيش از همه مستلزم وجود دو امر مهم، کشش مربي و کوشش متربي است.
کشش در واقع، همان جاذبه هاي عضويت و حضور در حلقه مي باشد که بالا بردن آن نيازمند برنامه ريزي دقيق از سوي مربيان و سرگروههاي صالحين است. مفيد بودن مباحث، دقيق و علمي بودن موضوعات مطرح شده و در عين حال طرح گفتمان به شيوه اي جذاب و مخاطب پسند، اصلي ترين رمز موفقيت مربي و سرگروه در رونق بخشي به حلقه هاي تربيتي صالحين است.
طرح سئوال در جلسات صالحين
مربي اگر بتواند در ابتداي جلسه، تنها با طرح يک سئوال ابتدايي به رغبت انگيزي لازم در مخاطبان، متناسب با موضوع جلسه بپردازد و يا در خلال بحث با طرح پرسشهايي از قبيل اينکه « نظر شما در اين باره چيست؟ »، « آيا با اين فکر موافقيد؟ » و سئوالات ديگري از اين دست، مخاطب را درگير بحث نمايد تا حدودي توانسته است با اين کار دلبستگي فرد را به عضويت در گروه افزايش دهد.
البته، در اين خصوص حتما بايد توجه داشت که در جلسات اوليه، اصرار به سخن گفتن و مشارکت در بحث براي افراد کم رو و خجالتي و يا کساني که به هر دليلي دوست ندارند صحبت کنند توصيه نمي شود، بلکه ترغيب اين افراد به شرکت در مباحث، نيازمند برنامه ريزي دقيق و هوشمندانه مربي است که به مرور زمان صورت مي پذيرد.
ايجاد فضايي صميمي در حلقه صالحين
همچنين در اين خصوص، ايجاد فضايي صميمي، راحت و به دور از تکلف در حلقه هاي تربيتي نيز يکي ديگر از مهمترين عوامل رغبت افزايي در مخاطبان براي شرکت فعال در مباحث مطرح شده مي باشد . علاوه بر آنکه جهت تشويق اعضا به شرکت در مباحث حلقه صالحين، مي توان از طريق پياده سازي مدل جدال احسن و در فضايي مانند مباحثات طلبگي، زمينه هاي بحث و گفتگوي دو طرفه را در گروه فراهم نمود.
به هر حال در کنار «کشش» که به برنامه ريزي دقيق توسط مربي و سرگروه در دوره تثبيت بر مي گردد، مفهوم مهم ديگري به عنوان «کوشش» وجود دارد که به سعي و تلاش متربي، مبتني بر تداوم عضويت وي در گروه مرتبط است.
کوشش متربي در پروسه تربيت، در واقع مترادف با اراده تغيير و اصلاح و نيز تلاش براي رشد و تعالي و کمال از سوي او به شمار مي آيد.
مربي بايد به تدريج مخاطب را، تشنه حقيقت و کمال و رشد و تعالي و معنويت نمايد چرا که بدون احساس نياز از سوي مخاطب و کاوش گري و تقاضا و تشنگي و مطالبه در ايشان، هرگز نمي توان تغييرات رفتاري بنيادي و تحولات لازم اخلاقي را در آنان به انتظار نشست و اميدوار بود.
قرآن کريم، در اين زمينه مي فرمايد:
«و ان ليس للانسان الا ما سعي»
«براي انسان چيزي نيست جز آنکه حاصل تلاش و کوشش اوست.»
بر اين اساس و متناسب با آموزه هاي تربيتي ديني، در دوره تثبيت و در مرحله تعميق ارتباط عاطفي عضو با گروه، ايجاد دو عنصر مهم و اساسي کشش و کوشش در متربي از ضروريات کار است که تحقق آن منوط به برنامه ريزي دقيق از سوي مربيان و سرگروه هاي صالحين مي باشد.
بنابراين متوليان امور در يک تشکيلات منسجم فرهنگي، همواره بايد توجه داشته باشند که ثبت نام دقيق اعضا در جلسات ابتدايي، همراه با دريافت شماره تماس و آدرس منزل تک تک آنها موجب خواهد شد که اعضاي گروه از آن پس عضويت در حلقه صالحين را جدي تر بگيرند.
پيگيري دليل عدم حضور اعضاي در حلقه صالحين
همچنين در اين خصوص، لازم است که در دوره تثبيت حتما مربي و سرگروه حلقه هاي تربيتي صالحين با پي گيري مداوم و مستمر حضور افراد در جلسات، شوق و اشتياق وافر خود را نسبت به حضور آنان در جلسات گروه اعلام نمايد و در فضايي صميمي و دوستانه، علت غيبت اعضاء را جويا شود. در اين باره يادمان باشد که نوجوان و جوان دوست دارد از ميزان علاقه و اهميت ديگران نسبت به خود آگاه شود و بداند اعضاي گروه چقدر پي گير آمدن او به مسجد هستند.
چنانچه در سيره عملي رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله، مي خوانيم: ايشان حتي پي گير افرادي که به ايشان آزار مي رساندند نيز بوده اند به گونه اي که يکبار فردي که معمولا در بين راه، روي سر مبارک آن حضرت (صلي الله عليه و آله) خاکستر مي ريخت، در مسير راه ايشان نبود. حضرت سراغش را گرفتند و چون فهميدند مريض است به عيادتش رفتند.
اين در حالي است که متاسفانه گاهي برخي از فعالان فرهنگي مساجد به اينگونه مسايل مهم و اساسي کم توجه اند و از اعضا و مخاطبان گروه شماره تماس نمي گيرند. نامشان را در جايي ثبت نمي کنند و حتي اگر کسي چندين جلسه در حلقه هاي صالحين شرکت نکند از غيبتش هم خبردار نمي شوند.
مولفه هاي اساسي در جريان تثبيت (2)
هويت بخشي
دومين مولفه اثرگذاز در دوره تثبيت در فرايند شجره طيبه صالحين؛ آشنا ساختن جوان و نوجوان با هويت انساني خويش است. از آنجا که جوان ، همواره در زندگي به دنبال يافتن بهترين پاسخ ها به دو سوال مهم و اساسي کيستي و چيستي خود مي باشد؛ اگر در دوره تثبيت سعي شود که اعضاي حلقه با هويت انساني, اجتماعي و مذهبي خود آشنا شوند بطور مسلم کمک شاياني به تثبيت حضور آنان در حلقه صالحين نموده ايم.
اهميت اين موضوع بقدري است که در برخي روايات ديني از آن بعنوان دروازه ورود به گستره شناخت خدا ياد مي شود , آنجا که مي فرمايد:
«من عرف نفسه فقد عرف ربه»
« هر کسي خود را شناخت خدا را خواهد شناخت.»
بر اين اساس ، بازيابي هويت افراد در حلقه هاي تربيتي صالحين ، از طريق بيان آموزه هاي ديني و با طرح موضوعاتي همچون : فلسفه خلقت انسان و آفرينش هستي و امثال آن؛ بخوبي مي تواند صورت پذيرد.
در اين خصوص ، مربي بايد ابتدا اعضاي حلقه را نسبت به بازيابي هويت گمشده خويش حساس کند و سپس ابعاد گوناگون هويت انساني افراد را به آنان يادآور شده و در مرحله پاياني براي رسيدن به ساير ابعاد هويتي مفقود، گمشده و ناپيداي آنان ، ايشان راياري نمايد.
تلاش براي پاسخ به اين قبيل سولات که انسان کيست ؟ براي چه به دنيا آمده است ؟ اسلام از او چه مي خواهد و مدل زندگي يک مسلمان مکتبي و شيعه واقعي چگونه است ؟ در واقع تلاش براي هويت بخشي زندگي جوان و نوجوان و به تبع آن ؛ تثبيت حضور وي در حلقه هاي تربيتي صالحين است.
هويت بخشي به جوان و نوجوان ، در خلال اجراي فرايند صالحين و در دوره تثبيت ؛ در واقع هم وسيله رسيدن به هدف به شمار مي آيد و هم به نوعي هدف غايي و نهايي تربيت و اصلاح مي باشد.
راههاي رسيدن به هويت ديني در حلقه تربيتي شجره طيبه صالحين
البته در اين خصوص، يکي از راههاي رسيدن به هويت ديني در حلقه تربيتي صالحين، ترسيم و تدوين نظام ارزشي مشخص و مدوني است که در چارچوب پايبندي به آن، همواره پاسخ مناسبي به سوال من کيستم ؟ براي جوان و نوجوان ارائه شود . البته براي اين کار ، معرفي الگوهاي مناسب، همچون سرداران شهيد دوره دفاع مقدس و نيز مبارزان و مجاهدان انقلاب اسلامي؛ بمنزله انتخاب راه ميانبر هويت بخشي انساني ، ديني و ملي به جوانان و نوجوانان به شمار مي آيد.
جوان در واقع مجذوب بزرگمردي ها، آزادگي ها و ايثارهاست و دوست دارد که در زندگي بهترين و اثرگذارترين نقش را ايفا کند.بعنوان مثال ، وقتي به يک نوجوان و جوان گفته مي شود: شهيد محمد بروجردي ؛ معروف به «مسيح کردستان»، در عمليات مطلع الفجر، يازده شبانه روز پلک روي هم نگذاشت و حتي يک لحظه هم نخوابيد دوست دارد بداند دليل اين همه ايثار چيست و چگونه مي توان به انگيزه هاي معنوي اين چنيني دست يافت؟
دومين راهکار عملياتي و نسخه اجرايي هويت بخشي به اعضاي گروه در جريان صالحين، چشاندن طعم شيرين برخي تجربه هاي عميق ديني و حسهاي معنوي به مخاطبان است.که براي اين کار شرکت در مراسم معنوي دعاي کميل، زيارت عاشورا و يا حضور در راهپيمايي در روز قدس و نماز جمعه، نمونه هايي از تجربيات اثر گذار ديني و انقلابي است به طور ذاتي براي مخاطبان جوان و نوجوان جاذبه دارد.
بعنوان مثال ، اگر کسي در دوره تثبيت ، حتي يکبار لذت مناجات با خدا را تجربه کند؛ در عزاداري ها براي امام حسين عليه السلام گريه کند و يا يک صبح جمعه در دعاي ندبه عاشقانه زمزمه کند :
«اي برده امان از دل عشاق کجايي»
چنين کسي محال است که لذت اين تجربه عميق معنوي را با هيچ لذت ديگري معامله کند و از مسجد جدا شده و فاصله بگيرد.
مولفه هاي اساسي در جريان تثبيت (3)، شناخت، آگاهي و بيداري
يکي از آرمانهاي بي بديل نظام مقدس اسلامي پس از پيروزي انقلاب، تربيت نسلي انقلابي، مومن و معتقد به مباني ديني است. نسلي که با فضايل اخلاقي آشناست، دل به مکتب اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام سپرده است، در راه حق کوشاست و تلاش مي کند حياتش را بر مبناي نگرش توحيدي پايه ريزي نمايد. تربيت اين نسل، در واقع يکي از اهداف اساسي انقلاب ماست، انقلابي که از همان ابتدا انقلاب فرهنگي، ايدئولوژي و تربيتي بوده است. حال از آنجا که تدوين هدف و ترسيم چشم انداز انقلاب به خودي خود نمي تواند اصلاح گر امور بوده و ما را به نقطه مطلوب برساند؛ پس لازم است همواره راهکارهاي رسيدن به هدف را نيز از قبل در قالبي مدون و مکتوب، دقيقا ترسيم و تبيين نمود.
شجره طيبه صالحين، راهکاري تجربه شده
به زعم نويسنده، شجره طيبه صالحين، راهکاري است تجربه شده، اثبات شده و مستدل، که در چهارمين انقلاب شکوهمند اسلامي، به عنوان يک نسخه حياتبخش و ضروري به فعالان فرهنگي کشور و دلسوزان نظام در هر جا حضور دارند، توصيه و پيشنهاد مي شود.
البته، هر چند هنوز زمان زيادي از تبديل شدن جريان صالحين به يک جريان فرهنگي فراگير در کشور نگذشته است و رشد و شکوفايي اين نهال مقدس در آينده نيز نيازمند مجاهدت و ايثار انسانهاي معتقد، ثابت قدم و ايثارگر است؛ اما به هر حال در همين مدت کوتاه از عمر شجره طيبه صالحين، قواعد کلي حاکم بر سير تربيتي آن تا حدودي مدون گرديده و تا کنون ده ها هزار نفر مربي دلسوز و انقلابي با اين سير تربيتي جديد آشنا شده اند که اين تلاش ارزشمند و مقدس قابل تقدير و ستودني است، هر چند نيازمند استمرار و تداوم و بقاء در آينده مي باشد.
به هر حال در اين خصوص، همانگونه که قبل از اين نيز گفته شد، مرحله تثبيت در واقع دومين مرحله از مراحل سه گانه پياده سازي فرايند تربيتي صالحين در مساجد مي باشد که موفقيت در آن و تلاش براي پايداري در راه خدا، در واقع بمنزله ي يک توفيق ارزشمند الهي است که نصيب هر کس نخواهد شد، از اين روست که خالق آسمانها و زمين و پروردگار بي همتا در قرآن کريم به ما مي آموزد که براي پيمودن اين مسير يعني تثبيت، همواره ثبات قدم و پايداري را از درگاه ايزد منان مسالت نماييم، آنجا که مي فرمايد:
«ربنا افرغ علينا صبرا و ثبت اقدامنا و انصرنا علي القوم الکافرين»
مرحله تثبيت، يعني ماندن در صراط مستقيم
بر اين اساس، مربي صالحين، در مرحله تثبيت، تنها نقش واسطه کوچکي را ايفا مي کند که جز با استعانت از حق تعالي با تمام تلاشي که صورت مي دهد باز هم طرفي نخواهد بست، زيرا که اصولا جريان صالحين به اين معناست که فردي يا افرادي که يک قدم از ديگران به مسير سعادت نزديکترند دست سايرين را بگيرند و به مدد الهي خودشان و دوستان همراهشان را در صراط مستقيم نگه دارند.
همچنين ثبات قدم در مسير صالحين، که همانا بمنزله ي تثبيت حضور افراد در اين راه مي باشد علاوه بر اين، مستلزم مجاهدت و پايداري در راه حق است چرا که به تعبير قرآن، پيروزي و ثبات قدم در اين راه، همواره محصول تلاش انسان ها در مسير ياري دين خداست. قرآن کريم مي فرمايد:
«يا ايها الذين امنو ان تنصروالله ينصرکم و يثبت اقدامکم»(سوره محمد /7)
«اي کساني که ايمان آورده ايد خدا را ياري دهيد تا شما را ياري دهد و به شما ثبات قدم عنايت فرمايد.»
بر اين اساس، اگر مربي صالحين، به قصد ياري دين خدا، به اين عرصه ورود پيدا کند قطعا حمايت خداوند رحمان را نيز در اين راه، به خود جلب خواهد کرد و در جريان تثبيت، اثرگذار و موثر خواهد بود. البته در اين خصوص حتما بايد يادمان باشد که مراد از ياري خدا، در اين آيه شريفه، در واقع همان «ياري دين خدا» و نيز «نصرت و ياري حجت خدا» در روي زمين مي باشد و نکته جالب توجه در اين باره آن است که جريان صالحين دقيقا همين خط را دنبال مي کند، يعني خط مقدس جريان ياري حجت خدا و زمينه سازي ظهور ولي عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف.
مرحله تثبيت، مرحله پايه ريزي دوره ي رشد
در هر صورت، از آنجا که در مرحله تثبيت، حتما لازم است از قبل پيش زمينه هاي ورود به مرحله رشد طي شود و چون بدون احساس اوليه نياز به رشد در افراد، برنامه ريزي براي رشد بي فايده خواهد بود، با قدري مسامحه مي توان از مرحله تثبيت به عنوان مرحله پايه ريزي دوره ي رشد نام برد.
وظيفه اصلي مربي صالحين در دوره تثبيت
بنابراين مربي در مرحله تثبيت، بايد شناخت متربي را از دين بالا ببرد و نگرش توحيدي را در او پايه ريزي نمايد. چنانکه تقويت ايمان مذهبي در مرحله تثبيت مثلا مي تواند از طريق برگزاري جلسات پرسش و پاسخ، سخنراني، انتشار جزوات اعتقادي، نشريات فرهنگي علمي و نيز ارائه سير مطالعاتي خاص به مخاطبان صورت پذيرد، بر اين اساس يکي از وظايف اصلي مربي صالحين در دوره ي تثبيت، تبليغ کلامي و غير کلامي دين و مذهب و هدايت تفکرات و تاملات مذهبي اعضاي حلقه ي تربيتي است.
مربي همچنين موظف است ارزش عمر و جواني و ضرورت مغتنم شمردن فرصت ها را به مخاطبانش بازگو نمايد و شاخصه هاي زندگي ارزشي و آرمان گرايانه، بر پايه قرآن و عترات را به جوانان و نوجوانان يادآور شود.
حال از آنجا که «شناخت» همواره ريشه باورمندي انسانها مي باشد و تکاپو و حرکت و تلاش در صحنه مبارزه و جهاد، محصول همين باورها و گرايشات انساني است، پس لازم به يادآوري است که بدون شناخت و آگاهي، حرکت و تکاپو هرگز صورت نخواهد پذيرفت و تغيير رفتار نهايي در افراد حاصل نمي شود. بنابراين چون آگاهي بخشي و بيدارسازي همواره يکي از راههاي موثر افزايش شناخت در انسان هاست، پس مربي صالحين بايد در مرحله تثبيت بيش از همه به برنامه ريزي دقيق براي افزايش آگاهي افراد و نيز احياء و بيدارسازي آنان بپردازد و براي اين کار راهکارهاي عملياتي شدن اين هدف مقدس را نيز از اهل فن و علماي علم تربيت فرا بگيرد.
به ديگر سخن آنکه جهت اهميت موضوع، مربي صالحين در مرحله تثبيت، حتما بايد پاسخ به اين سه سئوال مهم و اساسي را بلد باشد:
اولآنکه چطور مي توان شناخت افراد را از دين و حقيقت زندگي انساني بالا برد؟
دومآنکه راهکارهاي اساسي براي آگاهي بخشي و بصيرت دهي به جوانان و نوجوانان کدامند؟
و سومآنکه براي بيداري نسل جوان و نوجوان و پيوند زدن آنان به انگيزه هاي انقلابي و پرشور چه کار بايد کرد؟
10 روش ارتقاء سطح شناخت و آگاهي متربيان صالحين
بر اين اساس و به دليل آنکه دعو اصلي اين سايت، ارائه راهکارهاي عملياتي و اجرايي به مجريان صالحين در مساجد و پايگاههاست، در اين مجال و در ادامه بحث بهبيان ده روش ارتقاء سطح شناخت و آگاهي متربيان در مرحله تثبيت مي پردازيم:
1- برنامه ريزي براي برقراري ارتباط جوانان و نوجوانان با مبلغان و مروجان ديني مثل امام جماعت مسجد، با هدف معرفي دين بعنوان آيين زندگي به افراد
2- معرفي ويژگي هاي اخلاقي و سلوک انقلابي امام خميني (ره) به منظور تاسي به سيره ي عملي ايشان در طول حيات
3- فراهم نمودن امکانات زيارت مشاهد مقدسه، اماکن متبرکه و مزار شهداي گمنام و از اين قبيل، با هدف حفظ روحيه مذهبي و تعميق باورهاي ديني در اعضاي حلقه هاي تربيتي
4- تشکيل گروههاي تواشيح، سرود، حفظ و قرائت قرآن با هدف برقراري انس و الفت اعضاء با کلام الله مجيد
5- برپايي مراسم ويژه اعياد مذهبي و مناسبتهاي انقلابي با هدف ترغيب مخاطبان به تعظيم شعائر ديني
6- بکارگيري اصول تربيتي، مهر و محبت، تحريص و تشويق، تساهل و تغافل و از اين قبيل، به منظور رشد و تکريم شخصيت مخاطبان
7- تذکر و توصيه کلامي مربي به اعضا پيرامون رعايت تقوي در گفتار و کردار با هدف تزکيه و تطهير نفس متربيان
8- ارائه سرگذشت و تجربيات دوران جواني ابرار و نيکان و بزرگان تاريخ اسلام و انقلاب، با هدف ارائه سرمشق عملي به آنان
9- برگزاري مراسم پيمان دوستي و برادري با هدف تاليف قلوب اعضاي حلقه تربيتي
10- ايجاد فرصت تامل و تفکر از طريق سئوال و همه پرسي در خصوص موضوعاتي مثل اسرار آفرينش و هدف خلقت انسان، با هدف پرورش فکري اعضاء حلقه ي تربيتي
هنر مربي شجره طيبه صالحين
البته، نکته قابل تامل ديگر در اين زمينه آن است که مربي همواره بايد توجه داشته باشد که چه بسا جوان و نوجوان در اين ميان، تنها نيازمند يک تلنگر کوچک باشد؛ تلنگري که از خواب غفلت بيدارش کند و به عرصه مبارزه با نفس و جهاد در راه خدا بکشاندش. در واقع جوان وقتي به حرکت بيافتد گوي سبقت را از سايرين مي ربايد و چه بسا مثل دوران دفاع مقدس يک شبه هفت شهر عشق را طي نمايد.
بر اين اساس، هنر مربي در اين رابطه، وارد کردن همين تلنگر ابتدايي، بيدار کننده و احياء بخش اوليه در فرصت مناسب و مقتضي است که براي اين کار مثلا مي تواند در بازگشت از مراسم يک شب خاطره دفاع مقدس، وداع با پيکر يک شهيد و يا مراسم مذهبي خاصي مثل مراسم شب شام غريبان شهيدان کربلا و امثال آن، به شيوه اي هنرمندانه و با دقت و ظرافت، تلنگر لازم را به روح و روان جوان وارد نمايد. در هر صورت، در اين رابطه بايد دانست که يکي از راه هاي بيدارسازي جوانان و نوجوانان، بيان سرگذشت ايثارگران، مجاهدان و مبارزان تاريخ است که مي تواند از طريق نمايش فيلم، معرفي کتاب، سخنراني و ارائه جزوه و امثال آن، صورت پذيرد.
چنانچه در اين باره يکي از تشکل هاي فرهنگي موفق استان، همه ساله اقدام به برگزاري همايش «ميم مثل چمران» مي کند که به باور اکثر صاحب نظران، تاثيرات شگرف و مثبتي در زمينه ارتقاي روحيه جهادي در مخاطبان داشته و به بيداري نسل جوان و نوجوان در گستره ي انتشار و نفوذ خود منجر شده است.
در هر حال، اين قبيل اقدامات و برنامه ها همواره مي تواند الگوي مناسبي براي مربيان صالحين، با هدف بيدارسازي و احياء اعضاي حلقه تربيتي در مرحله ي تثبيت قرار گيرد.
بستر سازي براي رشد
چهارمين مولفه اثرگذار در مرحله تثبيت در شجره طيبه صالحين؛زمينه سازي و بسترسازي براي رشد اعضاي حلقه هاي تربيتي صالحين است. در اين مرحله، مربي بايد فرد را با وظايف و تکاليف انساني و ديني اش آشنا کند و او را در مسير رشد و تعالي و تربيت و کمال قرار دهد. به کارگيري روش هاي تربيتي اسلامي و نيز شناساندن آموزه هاي عملي تربيت ديني به جوانان و نوجوانان در دوره ي تثبيت، در واقع عامل موثري در به حرکت درآوردن آنان، در مسير خير و سعادت و تعالي و کمال خواهد بود.
مربي بايد به جوان بياموزد که بدون داشتن طرح و برنامه مدون و دقيق، طي مدارج کمال و تعالي در زندگي ممکن نيست و هميشه کساني در زندگي به رشد و تعالي رسيده اند که نظام مند و هدف دار زندگي کرده اند.
اصول اساسي تربيت در مرحله تثبيت در شجره طيبه صالحين
بدين منظور، آموزش اصول اساسي و مهم: 1- نظم در زندگي، 2- نياز به مشورت و 3- تمرين و ممارست در انجام رفتار نيک، در واقع بمنزله ي اصول اساسي تربيت، در مرحله ي تثبيت، قبل از ورود به مرحله ي رشد به شمار مي آيند.
زيرا اگر در مرحله تثبيت، در واقع فرد ضرورت نظم در زندگي، احساس نياز به مشورت و همچنين طعم خوش عادت کردن به انجام رفتار نيک بر اثر تمرين و ممارست را فرا گرفت، پس از آن ديگر، بصورت خود انگيخته و خودجوش، به دنبال پيمودن راه رشد و تعاليخويش خواهد بود و بر اين اساس حضورش در مسجد و پايگاه استمرار خواهد يافت.
در اين باره علاوه بر اين تلاش مربيان، براي حاکم کردن فضاي تبليغاتي معنوي در پايگاه و مسجد نيز يکي ديگر از راهکارهاي اساسي بسترسازي و زمينه سازي رشد و تعالي افراد و به تبع آن، تثبيت حضور آنان در جمع اعضاي حلقه تربيتي است، چنانکه اگر بر فضاي حاکم در حلقه صالحين، فضايل اخلاقي؛ همچون: ادب، صفا و صميميت و مهرباني و دوستي غالب باشد، بطور قطع و يقين، ذائقه فطري مخاطبان با اين جمع گره خورده و به ندرت اتفاق مي افتد که متربي از چنين جمعي جدا شود، يا فاصله بگيرد.
اصل اول: نظم در زندگي
همچنين به منظور عادت دادن متربيان به برنامه ريزي، نظم در زندگي و داشتن هدف؛ حتما لازم است که مربي حلقه صالحين، در راستاي عينيت بخشي به آموزه هاي تربيتي ديني در جلسات صالحين تلاش نمايد. بعنوان مثال، توجه دقيق مربي به ساعت شروع و پايان جلسه، حضور بموقع و سر وقت او در جلسات و ساير اقداماتي از اين دست، قطعا مي تواند به عينيت بخشي آموزه نظم در زندگي متربيان کمک نمايد.
اصل دوم : احياء حس نياز به مشورت
يکي ديگر از اصول لازم الاجرا در مرحله تثبيت که با هدف بسترسازي براي ورود به دوره رشد صورت مي پذيرد، احياء و زنده کردن حس نياز به مشورت و نيز راهنمايي گرفتن از اهل فن، از سوي متربيان در طول زندگي است، چنانچه در باب اهميت اين موضوع، در روايات اسلاميميخوانيم که هر کس فرزانه ايارشادگر در زندگينداشته باشد هلاک خواهد شد.
بنابرين ، متربي در دوره تثبيت، بايد حتي الامکان با اصول و فوايد مشورت آشنا شود، بر سر دو راهي هاي ترديد به افراد داراي صلاحيت مشورت دهي ارجاع داده شود و با هدايت مربي و سرگروه، در بعضي از تصميم گيري هاي مهم زندگي به مشاوران امين و ناصح مراجعه نمايد.
البته بايد توجه داشت که همواره عينيت بخشي به اين آموزه ي تربيتي مهم مي تواند از طريق تنظيم وقت مشاوره و راهنمايي ويژه متربيان با مهره هاي کليدي و اثر گذار مسجد و پايگاه صورت پذيرد و يا در جلسات حلقه تربيتي و نشست هايي از اين قبيل؛ مربي يا سرگروه تجربيات عملي خود را که حاکي از نتايج مثبت مشاوره گرفتن در زندگي است براي اعضاء بازگو نمايد.
همچنين مربي براي تکميل اين مقوله بسيار مهم و ضروري، مي تواند توضيحاتي اجمالي پيرامون اين بيت شعر در گروه ارائه کند که گفته مي شود:
طياين مرحله بيهمرهيخضر نکن
ظلمات است بترس از خطر گمراهي
اصل سوم: زمينه سازي ممارست و تمرين اعمال و رفتار نيک در حلقه صالحين
و بالاخره در پايان، سومين اصل مهمي که به منظور بسترسازي براي رشد متربيان در مرحله تثبيت، به مربيان و سرگروه هاي صالحين توصيه و پيشنهاد مي شود، فراهم آوردن زمينه ممارست و تمرين اعمال و رفتار نيک در گروه و نيز عمل به تکليف و دستورات ديني و الهي در طول زندگي است.
در اين باره، در روايات اسلامي آمده است که در صدر اسلام، برخياصحاب برايآنکه به کم حرفيعادت کنند و کمتر حرف بزنند در دهانشان سنگ ريزه ميگذاشتند، و نيز نقل شده است در جبهه نيز گاهيبرخياز نوجوانان و جوانان رزمنده دوره دفاع مقدس، بايکديگر مسابقه انجام مستحبات و ترک مکروهات ميگذاشتند تا اين رفتار بر اثر تمرين و ممارست ملکه رفتاريآنها شود و به آن عادت کنند.
به عقيده کارشناسان علوم تربيتي، ممارست بر کار نيک و تمرين انجام اعمال خوب، به مرور زمان تبديل به عادت حسنه و ملکه ي رفتاري خير در افراد خواهد شد. پس بر اين اساس و بعنوان مثال، مربي صالحين مي تواند در مرحله تثبيت، براي اعضاي حلقه تربيتي خود، جدولي مثل جدول «مشارطه، مراقبه و محاسبه» طراحي کند و آنان را به محاسبه نفس و رصد انجام خوبي ها و ترک بدي ها در طول ايام حيات عادت دهد.
که در اين خصوص مربي، همچنين مي تواند در کنار پياده سازي روش انجام تمريني و ممارستي کار نيک که بيشتر به سعي و تلاش متربي بر مي گشت خودش هم با بکارگيري روش تربيتي تکرار و تلقين، به ملکه شدن صفات پسنديده در مخاطبان کمک کند، زيرا که به عقيده ي دانشمندان علوم تربيتي تکرار محرک، هميشه موجب جلب توجه بيشتر در فرد خواهد شد و تلقين و تبليغ هميشه حساسيت مخاطب را، نسبت به موضوع تربيتي مد نظر افزايش خواهد داد.
موفقيت در دوره رشد منوط به بسترسازي در دوره تثبيت
در هر صورت، در پايان اين بخش و قبل از ورود تفضيلي به دوره رشد؛ در اين مجال، ذکر اين نکته ضروري است که يادمان باشد موفقيت مربيدر مرحله رشد هرگز بدون زمينه سازيو بسترسازيدر مرحله تثبيت ممکن نخواهد شد همانگونه که نميتوان بدون گذراندن پيش نيازهاييک درس، واحدهايدرسيترم بالاتر از آن را پاس کرد.
بر اين اساس، آشنايي اجمالي با سه اصل:1- نظم، 2- مشورت و 3- ممارست در انجام کارهاينيک؛ که در مرحله تثبيت، بدان اشاره شد در واقع به منزله طي کردن پيش نيازهاي برداشتن دروس مربوط به دوره رشد در خلال سال اول حضور متربي در مسجد خواهد بود. البته در اين خصوص، شايان ذکر است که اين برداشت بر اساس ديدگاه کساني است که زمان تثبيت قطعي و مطمئن را يک سال مي دانند و فرصت کافي پياده سازي اين مراحل را دارند زيرا انجام اين فرايند براي افرادي که دوره تثبيت را کوتاه و مقطعي مي دانند و تکميل آن را در بازه هاي زماني يک تا سه ماهه شدني مي پندارند به اين شکل که گفته شد ممکن نيست.
علاوه بر آنکه، از ديگر آسيب هاي اعتقاد به تثبيت مقطعي و حصول اطمينان خاطر از تداوم حضور فرد در گروه، تنها پس از طي دوره هاي زماني يک تا سه ماهه آن است که چنين حلقه تربيتي اي، بطور قطع و يقين تا پايان سال دچار ريزش هاي احتمالي فصلي خواهد شد و بتدريج کساني که مثلا با هدف شرکت در اردوي پايان دوره ي تابستاني و امثال آن، مدتي بطور منظم در برنامه ها شرکت کرده اند احتمال دارد که با آغاز سال تحصيلي و شروع فصل مدارس، از مسجد فاصله بگيرند. اين در حاليست که اگر کسي در طول يک سال متمادي و در تمام فصول چهارگانه آن، مقيد به حضور در نمازهاي جماعت و ساير مناسبت هاي مذهبي در مسجد شد قطعا چنين فردي به آساني از گروه جدا نخواهد شد.
|
