درهفتصدو هشتادو سومین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی که دوم شهریورماه برگزار شد، بالاخره 31 اردیبهشت ماه بعنوان "روز ملی پیوند عضو" معرفی و به تصویب رسید.

دکتر علی اکبر ولایتی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رییس بیمارستان مسیح دانشوری ضمن اعلام این مطلب اظهار داشت: طی جلسه ای که درشورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد، بنده به عنوان عضو این شورا، موضوع را از ابعاد مختلف تبیین کردم و با اشاره نجات زندگی حداقل 3 هزار نفر و همچنین جایگاه سومی کشورمان از حیث میزان رضایت در مرگ  مغزی در جهان و همچنین  توجه به صدور حدود 1 میلیون و 800 هزار کارت اهدای عضو در کشور، اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی نامگذاری روز 31 اردیبهشت را به عنوان "روز ملی پیوند عضو" تصویب کردند.

وی گفت: واحد فراهم آوري اعضا و نسوج پيوندي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي با هدف ارج نهادن به بينش و پيشتازي امام راحل (ره) كه به اين امر وجاهت شرعي دادند و به منظور ترويج فرهنگ اهداي عضو از موارد مرگ مغزي ضرورت این نامگذاری مهم و فرهنگ ساز را برای نخستین بار مطرح کرد.

دکتر ولایتی افزود: تردیدی نیست که این نامگذاری علاوه بر ايجاد توجه در اذهان جامعه و فرهنگ‌‌ سازی كه منجر به كاهش زمان رضايت‌ دهي خانواده‌هاي افراد دچار شده به مرگ مغزي و در نتيجه نجات جان بیماران ليست انتظار پيوند اعضا مي‌شود، از جانب دیگر مي‌تواند پزشکان، فقها، حقوق‌دانان، روان‌شناسان را بیشتر متوجه این امر کند تا این افراد بتوانند با توجه به تخصص خود در این زمینه راهگشا باشند. با این هدف اینجانب و دکتر صادق بیگی رئیس واحد فراهم آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی21 اردیبهشت سال 1394 طی نامه‌ای به دکتر پیوندی رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درخواست کردیم تا 31 اردیبهشت ماه، مصادف با سالروز صدور فتوای تاریخی امام راحل(ره) مبنی بر جایز بودن اهدای عضو و تقارن سال 94 به عنوان هشتادمین سالگرد اولین پیوند عضو در ایران به عنوان " روز ملی اهدای عضو " نامگذاری شود. متعاقب این درخواست دکتر پیوندی از دکتر هاشمی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تقاضا کردند تا با مساعدت ایشان، موضوع در شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح شود.

 وی  ضمن قدردانی از تلاشهای دکتر مخبر دزفولی دبیر شورا، دبیرخانه و همه اعضا اظهار امیدواری کرد که این تصمیم راهگشا بتواند این کار خداپسندانه را بیش از پیش تسهیل و ترویج کند.

سابقه پیوند اعضاء در ایران

 دکتر ولایتی با اشاره به موضوع سابقه پیوند اعضاء در علم پزشکی اظهار داشت: مفاخر پزشکی تمدن اسلام و ایران از جمله حکیم ابن‌سینا و سید اسماعیل جرجانی در نوشته‌های خود به مسئله انتقال اعضاء اشاره دارند که این موضوع را شاید بتوان اولین یادداشت ها در این زمینه دانست، ولی موضوع پیوند اعضاء به معنی معاصر آن که همان جایگزینی یک عضو با عضوی مشابه است، در طب ایران سابقه ای بیش از 80 سال دارد که پیوند قرنیه بوده است و توسط شادروان دکتر "شمس" در تهران پایه گذاری شد و سپس این راه توسط شاگردان این استاد برجسته ادامه یافت.

وی افزود: در سالهای اخیر با فعالیت ها و پیگیریهای  دکتر " خدادوست " استاد جراحی چشم دانشگاه شیراز که از اساتید مجرب و شناخته شده در جهان است، پیوند قرنیه که برای بیماران ضروری و لازم است در بیشتر بخش های کشور در حال انجام است.

تاکنون در کشور ما دهها هزار نفر پیوند قرنیه انجام داده اند و به صورت دقیق تر این آمار افزون بر 50 هزار نفر بوده است که رقم قابل توجهی محسوب می شود و در این میان از نقش مهم دکتر حمید سجادی هم نمی توان به راحتی عبور کرد و تلاش های وی نیز در این راستا بسیار مثمرثمر بوده است.

دکتر ولایتی ادامه داد: علاوه بر پیوند قرنیه، پیوند کلیه نیز در اواخر دهه 50 در کشور انجام شده است که این عمل نیز در شیراز و در بیمارستان نمازی و به دست دکتر دکتر "سنادی زاده" انجام شد که به واقع نقطه عطفی در پیوند اعضای بدن در کشور محسوب می شود.اقدام دکتر سنادی زاده در پیوند اعضا در بیمارستان نمازی شیراز، به سرعت به سایر نقاط کشور هم تسری پیدا کرد و در عرض ده سال 80 مورد عمل پیوند کلیه در بیمارستان های تحت پوشش دانشگاه تهران انجام شد.

وی گفت: البته در آن مقطع دشواری های بسیاری نیز وجود داشته است. به عنوان مثال بیماران ناگزیر بودند برای کلیه ‌های مورد استفاده هزینه زیادی پرداخت کنند و این کلیه ها غالبا با قیمت گزاف از شبکه "یوروترانسپلانت" خریداری می‌شد که در مواردی هم باعث انتقال بیماری و مرگ بیماران دریافت کننده کلیه می شد.

دکتر ولایتی در ادامه روند اهدا کلیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی را اینچنین توصیف کرد: در آذر ماه سال 1362 در بیمارستان شهید مصطفی خمینی در اولین عمل پیوند عضو، کلیه یک برادر به خواهر 21 ساله او پیوند شد و خوشبختانه این پیوند کلیه بدون عارضه بود. پس از آن چند مورد مشابه پیوند به همین ترتیب انجام شد و با جلب توجه همکاران نفرولوژیست و اظهار علاقه آنها به مشارکت در این امر، طی سال‌های 1361 تا 1363 تعداد 50 عمل پیوند در بیمارستان‌های مختلف از جمله شهید مصطفی خمینی، سامان، شرکت نفت و طالقانی انجام شد و با تحلیل نتایج رضایت‌بخش آن برنامه اساسی پیوند کلیه در ایران طراحی که اصول اساسی این برنامه جمله لزوم انجام عمل پیوند در بیمارستان‌های دانشگاهی، آموزش گسترده تیم‌ های پیوند و استفاده از دهنده فامیل بود و بر اساس این برنامه برای اولین بار درسال 1363عمل پیوند کلیه در بیمارستان هاشمی نژاد به مورد اجرا گذاشته شد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به استقبال جامعه پزشکی کشور  در راستای کمک بهبود وضعیت بیماران با اهدا کلیه خاطرنشان کرد: از همان آغاز کار، پزشکان علاقمند جهت آموزش دراین برنامه پذیرفته شدند و پایه کار برای شروع اعمال پیوند در شهرستان‌ها از جمله شیراز و اصفهان و سایر شهرها گذاشته شد. البته ناگفته نماند که در شروع این برنامه تبلیغات منفی وسیعی از طرف شبکه‌ های معرفی بیمار به خارج و خصوصا انگلستان که منافع مالی آنها به خطر افتاده بود، به راه افتاد؛ ولی موفقیت درخشان عمل‌ های پیوند این تبلیغات را خنثی کرد و هرروز نام‌‌ های جدیدی به فهرست تقاضا کنندگان عمل های پیوند افزوده شد.

وی گفت: در ادامه این روند در سال 1364  دومین مرکز پیوند کلیه در بیمارستان لبافی نژاد دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی به همت دکتر ناصر سیم فروش به راه افتاد و یک سال بعد اولین مورد پیوند کلیه از دهنده غیر فامیل در این مرکز انجام شد. همچنین اولین پیوند موفق روده باریک در چهاردهم اردیبهشت ماه سال 1371 توسط دکتر ایرج فاضل در بیمارستان آیت ا... طالقانی انجام شد.

دکتر ولایتی ادامه داد: با توجه به موفقیت‌های کسب شده در این مسیر، اولین پیوند موفق کبد نیز در ایران در روز چهاردهم خرداد ماه سال 1372 توسط دکتر ملک حسینی استاد دانشگاه علوم پزشکی شیراز انجام شد و از آن زمان به بعد این دانشگاه به عنوان یک مرکز موفق پیوند کبد به فعالیت گسترده خود ادامه داده است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی خاطرنشان کرد:  با توجه به لزوم وجود یک نهاد مسئول در این زمینه، در سال 1374 انجمن پیوند اعضاء ایران تاسیس شد و درسال 1379 نیز اولین پیوند موفق ریه توسط دکتر احمدی استاد دانشگاه در بیمارستان امام خمینی (ره) دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد و با کوشش قابل توجه دکتر عباسی در بیمارستان مسیح دانشوری ادامه پیدا کرد و اولین پیوند پانکراس توسط دکتر نیک اقبالیان در فروردین ماه سال 1385 در دانشگاه شیراز انجام شد.

پیوند اعضاء و مسله مهمی به نام مرگ مغزی

دکتر ولایتی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه در موضوع پیوند عضو، مسله مهمی به نام مرگ مغزی و نحوه فراهم سازی عضو پیوندی مشاهده می شود، تاريخچه فراهم آوري عضو پیوندی در کشورمان را در این خصوص اینگونه تشریح کرد: تاریخچه پیوند اعضاء حاصل از مرگ مغزی در ایران به حدود 50 سال پیش باز می‌گردد و همگام با توسعه چشمگیری که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در زمینه پیوند کلیه صورت گرفت، متخصصین و مسئولین برای ایجاد زمینه مناسب جهت پذیرش عمومی و کسب مجوز های شرعی و به تبع آن تصویب قوانین لازم در این مسیر تلاش کردند. بعد از فتوای راهگشای رهبر کبیر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام خمینی (ره) که متن کامل آن به این شرح است؛ "بر فرض مذکور چنانچه حیات انسان دیگری متوقف بر این باشد با اجازه صاحب قلب یا کبد و امثال آن جایز است" به صورت موردی پیوندهای قلب، کلیه و کبد افرادی که دچار مرگ مغزی شده بودند، در دانشگاه علوم پزشکی شیراز و بیمارستان‌های شریعتی، امام خمینی (ره) و سینا وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران صورت گرفت.

وی افزود: در سال 1372 لایحه اجازه پیوند اعضای بدن فوت شدگان در موارد خاص تقدیم مجلس شورای اسلامی شد ولی به تصویب نرسید، تا اینکه در پی فتاوی مراجع معظم تقلید مبنی بر مجاز بودن این امر و بر اساس نیاز جامعه، مجلس شورای اسلامی کلیات طرح پیوند اعضاء از مرگ مغزی را در آبان ماه 1378 به تصویب رساند و در 17 فروردین ماه 1379 این طرح از تصویب نهایی گذشت و در تاریخ 24 خرداد همان سال این قانون ابلاغ شد.

دکتر ولایتی ادامه داد: بعد از تصویب قانون مذکور، آئین نامه اجرایی این قانون  نیز تنظیم و تصویب شد و در طی فاصله تصویب قانون و آئین نامه اجرایی آن، بنا به حکم وزیر بهداشت، درمان وآموزش پزشکی و با همکاری مرکز مدیریت پیوند، دانشگاه علوم پزشکی تهران در بیمارستان امام خمینی (ره) تهران طرح پایلوت پیوند از جسد را اجرا کرد و متعاقب آن در همان سال تشریفات (پروتکل) مرگ مغزی نیز به دستور وزیر بهداشت، درمان وآموزش پزشکی تدوین و ابلاغ گردید.

عضو هیات علمی دانشگاه گفت: دانشگاه علوم پزشکی شیراز فراهم آوری عضو و پیوند کبد و کلیه را که از سال 1372 توسط دکتر سید علی ملک حسینی آغاز شده بود را با سرعت بیشتری ادامه داد و  با تصویب آئین نامه اجرایی قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنها مسلم است زمینه توسعه آن فراهم و در سال 1381  شبکه فراهم آوری اعضای پیوندی ایران طراحی و به تدریج اجزای آن در تهران و شهرستان ‌ها شکل گرفت. در سال بعد نیز این آئین‌ نامه در اجلاس روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی مطرح و با تصویب قطع نامه‌هایی در رابطه با همکاری دانشگاهها و ایجاد واحد شناسایی مرگ مغزی و واحدهای فراهم آوری اعضاء پیوندی، زمینه برای توسعه کشوری و انسجام آن فراهم شد.

دکتر ولایتی بعنوان نخستین فردی که در کشور دارای کارت اهدای عضو شده ‌است در این خصوص گفت: بله همین طور است بنده به عنوان یک عضو جامعه پزشکی کشور و به منظور ترویج این امر خداپسندانه اولین دارنده کارت اهدای عضو در مرکز پزشکی دکترمسیح دانشوری هستم.

وی با اشاره به اقداماتی که در مرکز مسیح دانشوری این زمینه انجام شده است، گفت: از میان 50 عضو شبکه فراهم‌ آوری اعضای پیوندی در کشور، واحد فراهم‌ آوری اعضاء پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی یکی از فعال ‌‌ترین واحدهای شناخته شده در امر اهدای عضو می‌باشد که رتبه اول را در این زمینه به خود اختصاص داده است. این واحد از سال 1383 با 5 مورد اهدا در سال فعاليت خود را شروع كرد و تا به حال در مجموع 1415 مورد اهدا كننده داشته كه  توانسته موجب اهداي 3643 عضو شود .البته باید توجه داشت پیوند عضو عمل پیچیده‌ای است که نیازمند مهارت خاص در جراحی و تجهیزات ویژ‌ه ‌ای است که این مهم نتیجه پیوند را به شدت متاثر می‌کند، به همین علت کمتر مرکز پزشکی در دنیا وارد این حیطه شده و جراحان محدودی حاضر به پذیرش این جراحی به علت خطرات بالای آن می‌باشند.

دکتر ولایتی در بخش دیگری از سخنان خود، ضمن مقایسه ای، رتبه بندی فعلی دانشگاه را با سایر دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور اینگونه ارزیابی کرد: دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مرکز آموزشی و پژوهشی و درمانی دکتر مسیح دانشوری در جایگاه اول پیوند ریه قرار دارد و دانشگاه علوم پزشکی تهران در بیمارستان امام خمینی(ره) جایگاه اول در پیوند قلب را دارد. همچنین دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در بیمارستان لبافی نژاد و مدرس جایگاه اول پیوند کلیه و دانشگاه علوم پزشکی شیراز در بیمارستان نمازی جایگاه اول پیوند کبد را به خود اختصاص داده همچنین دانشگاه علوم پزشکی تهران در بیمارستان شریعتی جایگاه اول در پیوند مغز استخوان را داراست. در بحث پیوند از حیث تنوع و تعداد در کل کشور بالاترین  پیوندها مربوط به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است.

 وی در خصوص درصد پایین اهداء اعضاء موارد مرگ مغزی توضیح داد: متاسفانه هر 2/5 ساعت يك ايراني که به دليل بيماري‌هاي پيشرفته قلب، ريه، كليه و كبد در ليست انتظار پيوند عضو مي باشد؛ به علت نرسيدن عضو مناسب جان خود را از دست مي‌دهد و  اين در حالي است كه تقريباً معادل همين تعداد موارد مرگ مغزي كه مي‌تواند اهداكننده عضو باشد و جان بيماران را نجات دهد، وجود دارد. هر مورد مرگ مغزي در صورت اهداي عضو در زمان مناسب مي‌تواند جان شش بیمار را نجات دهد، اما به دليل آشنا نبودن عموم مردم با مفهوم غيرقابل نجات بودن بيمارمرگ مغزي و رضايت ندادن به اهداي عضو، نه تنها مورد مرگ مغزي فوت مي كند بلكه شانس زندگي 6 ايراني نيازمند به پيوند عضو را با خود به زير خاك مي‌برد.